God van de volheid
Wetenschappelijke kosmologie en spiritualiteit zijn geen tegenstellingen. Het idee van een schepping – van God – kan niet uit het niets komen.
Het is tijd voor een gedurfde gedachte die een paar schijnbare ongerijmdheden wegneemt. Als persoon die in het christendom is opgegroeid, heb ik, net als veel andere sceptische mensen, in de loop van de tijd een gebroken relatie met religies gehad. Toch heb ik mijn hele leven een fundamenteel vertrouwen in God kunnen waarnemen. Bovendien gaf de studie van religieuze geschriften me het inzicht dat, ondanks alle tijd- en cultuurgerelateerde onverenigbaarheden van individuele passages met mijn persoonlijke overtuigingen, de auteurs echt geen dwazen waren. Dus ik dacht na over hoe je de enkele waarheden zou kunnen omzetten in een theorie die de tegenstrijdigheden omvat. Deze theorie zou dan ook de acceptatie van diversiteit in de voor ons herkenbare wereld vergemakkelijken.
Natuurlijk is de huidige kennis van de wetenschap mijn uitgangspunt, omdat het beschrijft wat we echt kunnen herkennen. Dit onderscheidt mijn mogelijkheid elementair van de puur op gedachte constructies van de grondleggers van de religie, die in die tijd geen bruikbare wetenschappelijke kennis hadden over de aard van de wereld. De poging tot vereniging van wetenschap en religie lijkt mij momenteel nogal ondervertegenwoordigd. Het is duidelijk dat er van beide kanten geen grote interesse is, wat volgens de ervaring te maken heeft met menselijke zwakheden zoals angst om macht te verliezen, angst om zichzelf belachelijk te maken en anderen. Als leek in beide disciplines kan ik deze angsten negeren.
Het oorspronkelijke idee van dit artikel is ontstaan uit een video en in het bijzonder een afbeelding ervan > Bron: YouTube > String Theory and the End of Space and Time met Robbert Dijkgraaf > Klik op de foto voor Videolink.
De grafiek toont onze huidige kennis in de experimentele zoektocht naar de kleinste en de grootste. Eigenlijk gaat de video over snaartheorie, maar aangezien ik maar een heel beperkt begrip van natuurkunde heb, haal ik uit de gedachten de informatie die voor mij toegankelijk is. Ik zie aan beide kanten van de schaal een soort membraan dat momenteel kennis scheidt van veronderstelde gevolgtrekkingen. Op kleine schaal is het iets dat in de grafiek "kwantuminformatie" wordt genoemd, en op grote schaal is het het "multiversum". De gevolgtrekking uit de aanname van een multiversum lijkt me duidelijk: "We leven in een van de vele universa waarvan de wetten totaal anders kunnen zijn." Als we aannemen dat kwantuminformatie het startpunt is van deze universums, komen we verdacht dicht in de buurt van het fundamentele idee van God.
Ik doe hier een kleine stap terug naar mijn eigen reflecties om te laten zien waarom deze graphic me zo opwond. Aan kunstenaars wordt altijd gevraagd hoe een schilderij, een lied of wat dan ook tot stand komt. Ik weet het antwoord uit eigen ervaring, en het wordt op dezelfde manier gevoeld door veel andere artiesten. De eenvoudigste beschrijving van de eerste vonk is het woord "idee". Iets bloemiger geformuleerd is het een korrel waaruit een kleine structuur wordt gevormd, en de rest maakt deze structuur dan ook daadwerkelijk zelf – onder leiding van de kunstenaar. Ik zeg dan altijd: “Het universum doet de rest”. Wow, dat klinkt een beetje als de oerknal, nietwaar? Ik heb veel documentaires over de oerknal gezien en één punt heeft me altijd dwars gezeten. Dat een heelal voortkomt uit een singulariteit, zoals de kosmologie het noemt, valt nog steeds samen met de zojuist beschreven ervaringen, maar waaruit ontstaat de singulariteit? Meestal wordt deze overweging verworpen door de stelling dat we gewoon te dom zijn om dit te begrijpen. Dus het idee blijft dat het voortkomt uit het niets. Dat ALLES voortkomt uit NIETS, staat echter in de meest flagrante denkbare tegenstelling tot onze ervaringen, en eindigt uiteindelijk ook in NIETS. Dan kunnen we met een gerust hart de aarde doven, stelt niets voor.
Nu concludeer ik een keer met mijn leek begrip van de theorie dat de oorsprong van ons universum ligt in een soep van kwantuminformatie van welke aard dan ook. Om zo te zeggen als een boeket informatie dat ontbrandde zoals het idee van een lied ontbrandt en een universum van mogelijkheden creëerde. Dit is voor mij veel logischer dan de singulariteit uit het niets. Ook zou men kunnen veronderstellen dat de kwaliteiten van de mogelijkheden die uit het boeket zijn ontwikkeld, zoals bijvoorbeeld mensen, absoluut iets te maken hebben met de oorspronkelijke informatie en niet absurd "ideeën" uit het niets overnemen. Zelfs het bestaan van het woord 'absurd' samen met zijn betekenis is een indicatie voor de eindigheid van onze catalogus van mogelijkheden.
Nu zijn we een stap dichter bij het idee van God, maar het is niet de God uit het niets die dan door ons willekeurig wordt aangespannen, maar eerder de God van de volheid. Als kritische geest is niets verder van mij dan de onzorgvuldig gemiste inspanningen van de machten van de religie hier over te nemen. Dit werk, dierbare godsdienstige eervolle personen in je mooie gewaden, moet je al zelf doen. Maar wat ik op dit punt zou willen doen, is oproepen tot een dialoog tussen biddende mensen en agnosten. Het boeket aan mogelijkheden houdt meer in dan elkaar voor idioten houden.
Het hier beschreven denkmodel sluit de mogelijkheid van een contact met kwantuminformatie niet uit. Integendeel, want we kunnen intensief ervaren dat bijvoorbeeld de informatie van onze afkomst (ouders) heftig doorwerkt in onze persoonlijkheid. Het is altijd een poging waard in de vorm van spiritualiteit. Beter dan elkaar vermoorden. Het idee kan voor velen een onaanvaardbare verdere complexiteit betekenen, maar bij nader inzien is het een vereenvoudiging ten opzichte van het ondraaglijke idee van materiële oneindigheid. Ons heelal zou tenminste eindig blijken te zijn, en dat is uiteindelijk onze speeltuin. De eeuwigheid zou dan het speelveld van onze ziel zijn en kan de oneindigheid veel beter aan dan het lichamelijke ego.